Moedermavo

Begin jaren tachtig was ik een paar jaar conciërge op de moedermavo in Zaandam. De moedermavo huisde in de Sportlaan en er was een dependance elders in de stad. Daar werkte ik. De locatie wisselde nog wel eens. Ik begon in de wijk Poelenburg, later in de Wilhelminaschool en als laatste in de school in de Klaas Katerstraat.

Mijn werkzaamheden bestonden uit het openen van de deur, het zetten en verkopen van koffie en het weer afsluiten van de deur. Ik kwam aan de baan, nadat ik de avond mavo en havo aan het onderwijs voor volwassen had gevolgd. Naast mijn werk bij de moedermavo, volgde ik ’s avonds de lessen aan de vwo.

Dit was als alleenstaande moeder goed te combineren met de opvoeding van mijn twee kinderen, die de lager schoolleeftijd hadden. De lessen op de moedermavo werden alleen ‘s morgens gegeven.

Ik was vaak een klankbord voor de vrouwen. Veel mannen waren er niet blij mee, dat hun vrouw onderwijs ging volgen. Ze zouden er maar mondig van worden en het huishouden en de kinderen verwaarlozen. Zeker de laagopgeleiden mannen waren bang, dat hun vrouw “geleerder” werd dan zijzelf. “Als je je vrouw naar de Moedermavo laat gaan, komt de scheiding eraan”, was het motto.

Ik hoorde de verhalen aan en die waren vaak schrijnend. Het ging soms gepaard met huiselijk geweld. Op de moedermavo in Zaandam werd een maatschappelijk werkster aangesteld, waar ik de vrouwen naar kon verwijzen. Een argument dat wel eens werkte, was dat hun vrouw hun schoolgaande kinderen kon begeleiden bij hun huiswerk. De kinderen volgden vaak ook hoger onderwijs. Maar sommige mannen voelden zich hierdoor extra buitenspel gezet, wie waren zij dan nog?

En scheidingen, die waren er ook. Dat kwam niet door de moedermavo, maar door de algehele emancipatie, waardoor sommige mannen zich bedreigd voelden, omdat ze niet mee konden gaan met de veranderingen.

In Zaandam werd de Moedermavo opgericht door de directeur van de avondschool, de heer Bob Valkenberg, ook wel de vader van de moedermavo genoemd. Hij werd bijgestaan door de heer Henri van der Plaat. Maar wat was dat nou eigenlijk, de Moedermavo?

Het was een vorm van tweedekansonderwijs. Het oorspronkelijke doel was vrouwen van boven de achttien de mogelijkheid te geven alsnog een schooldiploma te behalen. Later werden er ook mannen toegelaten. Er waren veel vrouwen die toen zij tiener waren geen verder onderwijs na de lagere of huishoudschool hadden gevolgd. De ouders van toen vonden dat vaak niet nodig, want ze gingen toch trouwen. Tot die tijd konden ze beter gaan werken, zodat ze konden sparen voor hun uitzet.

Bedenk daarbij ook, dat het tot eind jaren zestig, gebruikelijk was dat je als vrouw werd ontslagen zodra je ging trouwen. Je “pikte” een baan van een man in. Een opleiding volgen was weggegooid geld. Een uitzondering was de verpleging en het onderwijs. Die gelden gek genoeg, tot op de dag van vandaag, nog steeds als vrouwenberoepen.

De moedermavo werd ingevoerd tijdens de kabinetsperiode van het kabinet Den Uil met dr.Jos van Kemenade als minister van Onderwijs. Het eerste initiatief werd genomen in 1975 in Middenmeer door de heer Ton Remmers, directeur van de dr. Ariënsmavo in Middenmeer. Huisvrouwen vroegen hem of het ook mogelijk was overdag, onder schooltijd van de kinderen, alsnog een middelbaar schooldiploma te halen.

De lesuren werden gunstig aangepast aan die van de schoolgaande jeugd. Zo begon de les een kwartier later dan bij de basisscholen en eindigde een kwartier eerder. Als snel waren er in Middenmeer meer dan honderd leerlingen. De moedermavo breidde zich uit door heel Nederland. Aan sommige moedermavo's waren ook creches en/of peuterspeelzalen verbonden. Hierdoor werd het voor moeders met heel jonge kinderen mogelijk zorg en opleiding te combineren.

Bij de reguliere mavo duurde de opleiding vier schooljaren, maar bij de moedermavo drie schooljaren doordat er alleen in de examenvakken les werd gegeven. Aan het eind van de drie jaar legde men in zes vakken het landelijke eindexamen af en ontving men, bij voldoende resultaat, het reguliere mavodiploma. Omdat velen daarna wilden doorstuderen, werden veel moedermavo's later uitgebreid met afdelingen voor havo, meao en vwo.

Volwassenenonderwijs speciaal voor vrouwen bleek in de jaren negentig niet meer nodig. De meisjes hadden de jongens in het onderwijs snel ingehaald. De moedermavo ging op in het vavo (voortgezet algemeen volwassenenonderwijs). Het vavo en het mbo werden in de jaren negentig onderdeel van het roc (regionaal opleidingen centrum).

De moedermavo heeft veel betekend voor de emancipatie van de vrouw. Er gaan wel eens stemmen op om de moedermavo te herintroduceren. Is dat nodig dan? Ik denk van wel. Ik heb een aantal jaren vrijwilligerswerk gedaan om vrouwen van niet Nederlandse afkomst te stimuleren om vrijwilligerswerk te doen op bijvoorbeeld een school, een zorginstelling of een organisatie zoals de Zonnebloem om zo meer deel te nemen aan de Nederlandse samenleving.

Duizend en een kracht heette dit en onze beschermvrouw was (nu koningin) Maxima. Voor veel vrouwen resulteerde dit in een betaalde baan of zelfs een eigen bedrijf. Deze succesvolle vrouwen waren hoger opgeleid en kregen alle steun van hun man. Maar ik zag ook dat vrouwen zonder die steun en met weinig opleiding het moeilijk hadden.

Daarvoor zou educatie onder de schooltijd van hun kinderen, met de nadruk op Nederlands en kennis van de Nederlandse samenleving van groot nut kunnen zijn. En de hulp, steun en saamhorigheid van vrouwen onder elkaar niet te vergeten. Deze vrouwen maken dan mogelijk weer een zelfde proces door als de pioniers van vijftig jaar geleden. En die hebben allemaal een beter en zinvoller leven  gekregen.

Bob Valkenberg was de oprichter van de Dag-Avondschool voor volwassenen en de Moedermavo in de Zaanstreek met later een dependance in Purmerend. Hij werd de vader van de Moedermavo genoemd. Deze eeuw op dinsdag 22 december om 16.00 uur heb ik met alle dierbaren afscheid genomen tijdens de crematie in Zaandam.

Ik moest daarbij denken aan wat mijn vader over hem zei: Jij hebt veel aan die man te danken! Dat kan ik alleen maar beamen.